JAN  DE BOEKEN  DE BOEKEN

ERIK

Kijkend door mijn lijstjes - jullie vermoedden het vast al, dat doe ik graag - valt me iedere keer hetzelfde op. Het is zo'n bonte verzameling van onberispelijke werkjes. Politiek correcte lijsten zou je haast kunnen zeggen. Dit is waarschijnlijk een gevolg van mijn aangeboren respect voor de critici (mensen die er meer verstand van zouden hebben dan ik). Maar al te vaak heb ik me laten leiden door hun mening over wat goed of slecht is. Het valt niet mee dit op te biechten. Aan de andere kant zijn er de laatste tijd steeds minder critici, die het met me eens zijn over tal van zaken. Laten we dat als een goed teken beschouwen. Dit neemt niet weg dat de lijsten absoluut zijn samengesteld naar waar ik het meeste plezier aan beleefde.

Verder komt niet een keer een artiest twee keer terug in de lijsten. In mijn shortlist waren er al sowieso niet zoveel terugkerende namen. Die paar, tweede beste-lingen heb ik voor de vorm verwijderd verwijderd. Ook telde bijna elke lijst dertig titels. Om alles in harmonie te smeden, kwamen: 'The New York Trilogy' van Paul Auster, 'Robinson Crusoe' van Daniel Defoe en 'A Case of Lone Star' van Kinky Friedman, niet verder dan de shortlist. Bij deze, eervolle vermeldingen.

1. Lord Jim 1900 J. Conrad
2. De Donkere Kamer van Damokles 1958 W.F. Hermans
3. The Great Gatsby 1925 F.S. Fitzgerald
4. On The Road 1957 J. Kerouac
5. The World according to Garp 1976 J. Irving
6. Frankenstein 1818 M. Shelley
7. Lolita 1955 V. Nabokov
8. The Diamond Age 1995 N. Stephenson
9. 20.000 Mijlen onder Zee 1870 J. Verne
10. The Acid House 1994 I. Welsh
11. Call of the Wild 1903 J. London
12. Plexus 1963 H. Miller
13. Das Parfum 1985 P. Süskind
14. A Clockwork Orange 1962 A. Burgess
15. Of Mice and Men 1937 J. Steinbeck
16. The Fall 1956 A. Camus
17. My Uncle Oswald 1979 R. Dahl
18. Have Spacesuit...Will Travell 1958 R.A. Heinlein
19. God's Grace 1982 B. Malamud
20. A Fine Balance 1995 R. Mistry
21. The Dark Tower: I & II 1982/7 S. King
22. The Fanman 1974 W. Kotzwinkle
23. Dr. DeMarr 1990 P. Theroux
24. Touching the Void 1988 J. Simpson
25. High Fidelity 1995 N. Hornby
26. The Secret Diary of Adrian Mole 13 3/4 1982 S. Townsend
27. The Day of The Triffids 1951 J. Wyndham
28. Dracula 1897 B. Stoker
29. Bright Lights, Big City 1984 J. McInerny
30. Dr Jekyll and Mr Hyde 1886 R.L. Stevenson

Nawoord:
Als begeleidend stukje wil ik een toelichting geven over wat de boeken in mijn top tien zo bijzonder maakt. Dit is geen gemakkelijk karwei. De vele gevoelens die je tijdens het lezen van zo'n boek kan hebben zijn moeilijk in een paar regels te vatten. Daarbij geldt voor zes van de tien dat het vijf of meer jaar geleden is dat ik ze heb gelezen. Van tien naar één:

• The Acid House. Nog maar pas gelezen en nu al in de top tien. Deze verhalenbundel is stukken leesbaarder dan Welsh' fragmentarische 'Trainspotting'. In de vorm van korte verhalen komen de wonderbaarlijke en hoogst originele hersenspinsels van Welsh het best tot hun recht. Ze zijn met zoveel humor, kracht en brutaliteit geschreven dat ik vaak nauwelijks kon wachten om met het volgende verhaal te beginnen.
• 20.000 Mijlen Onder Zee ['Vingt Mille Lieues sous Les Mers'] - 'Oostelijk en Westelijk Halfrond'. Bij het lezen van de vertaling, doet het boek ietwat stoffig aan. Net als met alle klassiekers is het vooral het verhaal dat zo haar stempel op de boeken en cultuur daarna heeft gedrukt. Zo wordt het lezen een feest van herkenning. Maar dat is lang niet alles of misschien nog het minste dat zo tot de verbeelding spreekt. Deze klassiekers, met in dit geval de onvermijdelijke gravures, zijn zeer effectieve tijdmachines die je in mum van tijd transporteren naar het tijdperk waarin het geschreven werd.
• The Diamond Age - 'or, A Young Lady's Illustrated Primer'. Dit boek heeft alles in zich wat het lezen van Sience Fiction zo aantrekkelijk maakt. Stephenson fantaseert een, niet te onwaarschijnlijke, toekomst waarin nano-technologie een nieuw tijdperk heeft ingeluid. En ook al heeft hij dit prachtig vormgegeven en schetst hij op tal van vlakken (economisch, sociaal, technologisch, demografisch, etc) vindingrijke beelden, hij verliest zich er niet in. Het gaat nog steeds om de hoofdpersonen die onmogelijk onsympathiek gevonden kunnen worden. Zijn persoonlijke stokpaardje, computertalen, wordt er ook nog eens op bijzonder originele wijze in verweven. Wat het voor mij zo geweldig maakte was zijn gevoel voor humor zodat er haast op elke pagina wat te gniffelen valt. Zijn (door zijn critici ook wel genoemde) 'Hipper-than-thou' schrijfstijl maakt het tot honderd procent onversneden leesvoer.
• Lolita. Lolita staat op de lijst omdat ik me herinner dat ik het zo ontzettend mooi geschreven vond. En natuurlijk zat er een bepaald soort humor in dat ik erg kan waarderen. Het verhaal (dat op zich niet eens zoveel voorstelt) is met verve neergezet. Het taboe is zo langzamerhand wel van het onderwerp verdwenen maar het boek heeft daardoor niets aan kracht verloren.
• Frankentstein - 'or, The Modern Prometheus'. Een van de eerste Wordsworth Classics die ik las en een beetje de reden waarom ik zo ontzettend veel van die 'goedkope' classics heb gekocht (waarvan ik er toch nog een stuk of twaalf heb gelezen). Classics bleken geen stoffige melodrama's maar vol met actie, psychologische diepgang, humor en mooie schrijftaal! En net als met Jules Verne zorgt de klassieke status voor de rest van de betovering. Een van de weinige schrijfsters in mijn top dertig (twee in totaal, ligt dit nou aan mij?).
• The World According to Garp. Op de middelbare school gelezen, zoals dat hoort met dit boek. Het heerlijke 'be all you can be' -gevoel heeft je nog helemaal in zijn greep. Later heb je dat ook nog wel alleen is de realiteit wat minder romantisch en wat nadrukkelijker aanwezig. In Irving's oeuvre is dit het beste wat je kan lezen. Alles wat zijn boeken krachtig kan maken zit er in. Het is dan ook jammer dat zijn boeken zo op elkaar lijken, vergelijking met Grap is voor de andere romans niet te weerstaan. Ze zijn daarom ook overbodig. Irving's humor en compassie voor Garp in een wereld die zo vreemd is dat ie bijna echt lijkt, hebben dit boek destijds met stip op één doen belanden (voor de goede orde, toen hield ik nog geen lijstje bij).
• On the Road. Dit moet ik echt nog eens gaan herlezen. Toen ik het las, in mijn eerste jaar in Groningen, was ik er nog net niet helemaal aan toe. Qua kennis van de Engelse taal en wat betreft het gevoel voor avontuur, voor 'being on the road'. Staat er in voor alle overduidelijke redenen.
• The Great Gatsby. De film kan ik maar beter nooit gaan zien want er is haast geen boek dat sterker tot mijn verbeeldingskracht heeft gesproken dan deze. Door die geweldige schrijfstijl en de troosteloze hoofdfiguren uit die schitterende 'Jazz Age' laat het boek een onuitwisbare indruk achter. Moet gezegd worden dat het dringend aan een derde leesbeurt toe is. Ik ben de helft van het verhaal alweer kwijt.
• De Donkere Kamer van Damokles. Mijn kennis van het vaderlands literatuurgebied is nihil. Maar één ding weet ik wel, dit is de mooiste roman ooit geschreven in dit kikkerlandje. Hermans' boeken vind ik lang niet altijd leuk. Zijn leuke boeken vind ik nog niet meteen briljant maar dit was een schot in de roos. De actierijke zoektocht van burgermannetje Osewoudt tijdens de tweede wereldoorlog staat zo bol van de metaforen en bevat zoveel voer tot nadenken dat je het eigenlijk één keer per jaar zou moeten herlezen. Het verhaal over die claustrofobische wereld van de hoofdpersoon's zoektocht naar 'ik', dwingt bijna tot lezen.
• Lord Jim. Ik wil het boek graag herlezen want ik las het pas één keer, lang geleden. Ik ben al bijna alles weer vergeten. Toch staat het voor mij zonder meer vast dat dit op nummer één moet. Hoewel het destijds nog een beetje hooggegrepen was (literair gezien) nam de wereld van Jim mij zo in beslag dat ik er nauwelijks aan kon ontsnappen. Conrad's stijl was zo mooi en boeiend dat ik ook andere boeken van hem ben gaan lezen. Die intrigeerden toch een stuk minder (met als dieptepunt 'Nostromo' waar ik niet doorheen kwam, maar misschien had me iets geduldiger moeten opstellen).

Naar de top van mijn lijstje kijkend zijn het toch vooral boeken over eenlingen, al dan niet uitgekotst door de maatschappij, op zoek naar hun ware identiteit. Wat zegt dat nou over mij? Of hebben de meeste goede en intrigerende boeken nu eenmaal vergelijkbare thema's? Het feit dat ik eigenlijk niet weet wat dit over mij zegt, zegt al genoeg.

1999-12-14